وجود شمایل کرماهیها یکی از موجودات افسانه ای ایرانی در نقوش مختلف
پیروان آیین زرتشتی بر این باورند که در دنیا دو نیروی خیر و شر وجود دارد که اهریمن، نیروی شر و اهورامزدا، نیروی خیر است. بهاعتقاد آنها، اهریمن در برابر هر آفریدهی نیکوی اهورایی، عاملی مخرب میآفریند. بدین ترتیب، جهان عرصهی دائمی مبارزهی خیر و شر است.
براساس داستانی خیالی، هنگامی که اهورامزدا درختی بهنام «گوکَرَن» را در دریای فراخکرت میآفرید، اهریمن چلپاسهای (مارمولکی) برای جویدن ریشهی درخت روانه کرد. هدف او از فرستادن چلپاسه، نابودکردن حیات روی زمین بود. اما او به هدفش نرسید؛ چراکه در اطراف ریشهی درخت، در اعماق دریای فراخکرت، دو ماهی کر زندگی میکردند.
در «دادِستان مینوی خِرَد» که کتابی به زبان پارسی میانه است، آمده که کرماهیهای اطراف ریشهی گوکرن، پیوسته به دور ریشه میچرخیدند؛ آنها با این کار میتوانستند وزغ و دیگر موجودات موذی اهریمنزاده را از ریشهی درخت دور کنند.
در اوستا نیز آمده است که حس بینایی کرماهیهای اطراف ریشهی درخت گوکرن بسیار قوی است. بدین ترتیب، آنها قادر به محافظت از تمامی جهات ریشه بودهاند. قدرت دید این دو ماهی در اوستا اینچنین توصیف شده است:
«نیروی بینایی ماهی کر در آب چنان است که خیزابی همچند مویی را در رودی دورکرانه، در ژرفای هزار بالای آدمی توان دید.»
در لغتنامهی دهخدا «کر» بهمعنای قوت و توان آمده است. امروزه، دریانوردان خلیجفارس انواعی از ماهیهای این خلیج را ماهی کر مینامند. طول برخی از این ماهیها گاهی به پانزده متر میرسد.
برای تصور شکل ظاهری کرماهی میتوانید آثار سفالگری و فلزکاری دوران پیش از اسلام را ملاحظه کنید؛ نقشی از این ماهیها در این آثار حک شده است. افزون بر آن، قالیهای ایرانی دورهی اسلامی، نظیر قالیهای هراتی، ماهی درهم و ریزهماهی نیز حاوی نقوشی از ماهی کر هستند.
